PUPUH VIII
WIRANGRONG
WIRANGRONG
01
Den samya marsudeng budi, wuweka dipun was paos, aja dumeh bisa
muwus, yen tan pantes ugi, sanadya mung sekecap, yen tan pantes
prenahira.
Hendaklah kau berusaha mengendalikan diri dan berhati-hati,
jangan mentang-mentang pandai berbicara jika tak layak (didengar),
meskipun hanya sepatah kata jika bukan pada tempatnya
02
Kudu golek masa ugi, panggonan lamun miraos, lawan aja age sira
muwus, durunge den kaesthi, aja age kawedal, yen durung pantes lan
rowang.
Carilah waktu dan tempat jika ingin bicara, jangan terburu-buru
berbicara sebelum kau piker, jangan cepat-cepat kau keluarkan (isi hati)
jika belum layak siapa yang kau ajak bicara
03
Rowang sapocapan ugi, kang pantes ngajak calathon, aja sok metuwo
wong celathu, ana pantes ugi, rinungu mring wong kathah, ana satengah
micara.
Perhatikan dengan siapa kau berbicara sehingga tidak asal bicara.
(pembicaraan itu) ada yang layak didebgarkan orang banyak ada pula yang
tidak
04
Tan pantes kanggo ngawruhi, milane lamon miraos, dipun ngarag-ngarah
ywa kabanjur, yen sampun kawijil, tan kena tinurutan, milane dipun
prayitna
Diketahui orang banyak. Oleh karena itu, jika berbicara jangan melantur karena jika telanjur terucap tidak dapat ditarik kembali
05
Lan maninge wong ngaurip, aja ngakehken supaos, iku gawe reged
badanipun, nanging masa mangkin, tan ana itungan prakara, supata ginawe
dinan.
Di samping itu, orang hidup jangan terlalu banyak bersumpah, itu
akan mengotori dirimu, namun zaman sekarang tidak ada pertimbangan,
bersumpah adalah perbuatan sehari-hari
06
Den gemi marang ing lathi, aja ngakehke pepisoh, cacah cucah erengan
ngabul-abul, lamun andukani, den dumeling dosanya, mring abdi kang
manggih duka.
Berhematlah dengan lidahmu, jangan memperbanyak umpatan,
menggerutu, dan marah-marah. Jika kau marah, sebutkan kesalahan
bawahanmu itu
07
Lawan padha den pakeling, teguhna lahir batos, aja ngalap randhaning
sedulur, sanak miwah abdi, rowang ing sapangandhap, miwah maring
pasanakan.
Dan juga ingatlah, kuatkan lahir batin, jangan mengharapkan janda saudaramu, kerabat, maupun bawahanmu, dan seterusnya
08
Gawe salah graitaning, ing liyan kang sami anom, nadyan lilaa
lanangipun kang angrungu elik, ing batin tan pitaya, masa kuranga
wanodya.
Hal itu akan membuat curiga orang yang mengetahuinya, sekalipun
suaminya rela, tetapi yang mendengarnya tidak yakin, tidak mungkin
kurang wanita
09
Tan wurung dipun cireni, ing batin ingaran rusoh, akeh jaga-jaga
jroning kalbu, arang ngandel batin, ing tyase padhasuda, pangandele
mring bendara.
Hal itu pasti dijadikan tanda dan dicap jorok. Di dalam hatinya,
mereka tidak percaya, hal itu menyebabkan kepercayaan kepada tuannya
akan berkurang
10
Anu cacat agung malih, anglangkungi saking awon, apan sakawan iku
akeh pun, dhingin wong madati, pindho wong ngabotohan, kaping tiga wong
durjana.
Ada lagi cacat yang lebih besar dari kesalahan, yaitu empat perilaku, pertama madat, kedua bertaruh, dan ketiga pencuri
11
Kaping sakawane ugi, wong ati sudagar awon, mapan suka sugih
watekipun, ing rina lan wengi, mung batine den etang, alumuh lamun
kalonga.
Yang keempat adalah berwatak pedagang. Adapun watak pedagang
dianggap jelek karena siang malam hanya memikirkan keuntungan, tidak mau
jika berkurang
12
Iya upamane ugi, duwe dhuwit pitung bagor, mapan nora marem ing
tyasipun, ilanga sadawa, gegetun patang warsa, padha lan ilang
sanambang.
Meskipun memliki uang empat karung pun, belum tenang hatinya,
sekalipun hanya hilang satu sen, menyesalnya sampai empat bulan, sama
dengan hilang seribu
13
Wong ati sudagar ugi, sabarang prakara tamboh, amung yen ana wong
teka iku, anggegawe ugi, gegadhen pan tumanggal, ulate teka sumringah.
Orang berwtak pedagang, dalam banyak hal pura-puta tidak tahu,
namun jika ada orang yang dating sambil membawa barang jaminan, ia
bersikap ramah dan wajanya pun cerah
14
Dene wong durjana ugi, nora ana den raos, rina wengi mung kang den
etung, duweke liyan nenggih, dahat datan prayoga, kalamun wateke
durjana.
sedangkan watak pencuri, tidak ada lagi yang dirasakan, siang
malam yang diperhitungkan adalah milik orang lain. oleh kaera into
sangat tidak baik berwatak pencuri
15
Dene bebotoh puniki, sabarang pakaryan lumoh, lawan kathah linyok
para padha, yen pawitan enting tan wurung anggegampang, ya marang
darbeking sanak.
Adapun watak penjudi itu malas bekerja, sering berbohong, dan
suka beradu mulut, jika modalnya habis, maka menggampangkan segala milik
saudara
16
Nadyan wasiyating kaki, nora wurung dipun edol, lamun menang lali
gawe angkuh, pan kaya bopati, wewah tan ngarah-arah, punika awoning
bangsat.
Bahkan warisan kakeknya pun berani dijual. Jika menang lupa
daratan, lagaknya seperti bupati, member dengan tanpa perhitungan.
Begitulah kejelekan penjudi
17
Kabutuhe nuli memaling, tinitenan saya awon, apan boten wonten
panedinipun, pramilane sami, sadaya nyinggahana, anggegulang ngabotohan.
Jika sudah terpaksa terus mencuri, lama-kelamaan kejelekannya
ketahuan karena memang tidak ada penghasilan. Oleh karena itu,
hindarilah dan jangan lakukan perjudian
18
Dene ta wong akng madati, kesade kaworan lumuh, amung ingkang dados
senengipun, ngadep diyan sarwi, linggih ngamben jejegang, sarwi leleyang
bedudan.
Adapun pemadat wataknya malas tidak kepalang, kesukaannya hanya
menghadapi lampu sambil duduk di amben bertumpang kaki sambil menimang
culim
19
Yen leren nyeret, netrane pan merem karo, yen wus ndadi awake akuru,
cahya biru putih, njalebut wedi toya, lambe biru untu pethak.
Jika berhenti menhisap madat, matanya terkatup. Jika sudah parah,
maka tubuhnya kurus kering, wajahnya kuyu, takut air,bibir biru
sedangkan gigi putih kotor
20
Beteke satron lan gambir, jambe suruh arang wanuh, ambekane sarwi
melar mingkus, atuke anggigil, jalagra aneng dhadha, tan wurung metu
bolira.
Karena tidak kenal gambir, pinang, dan sirih. Napasnya kembang
kempis tersengal—sengal, batuk tiada henti, dan dahak menyumbat dada,
dan akhirnya mengeluarkan bul
21
Yen gering nganggo ndalinding, suprandene nora kapok, iku padha
singgahana patut, ja ana nglakoni, wong mangan apyun ala, uripe dadi
tontonan.
Jika sakit disertai mencret. Meskipun negitu (ia) tidak kapok.
Itu patut kalian hindari, jangan ada yang melakukan (perbuatan itu).
Orang madat itu hidupnya menjadi tontonan
22
Iku kabeh nora becik, aja na wani anganggo, panggawe patang prakara
iku, den padha pakeling, aja na wani nerak, kang wani nerak tan manggih
arja.
Itu semua tidak baik, jangan ada yang berani melakukan empat
perkara tersebut. Dan ingatlah, jangan ada yang berani nekat, yang
berani nekad tidak akan menemui kesejahteraan
23
Lawan ana waler malih, aja sok anggung kawuron, nginum, sayeng tanpa
masa iku, endi lire ugi, angombe saben dina, pan iku watake ala.
Ada lagi pantangan, jangan suka mabuk, minum tanpa batas waktu, (padahal) minum-minuman setiap hari itu tabiatnya buruk
24
Kalamun wong wuru ugi, ilang prayitnaning batos, nora ajeg barang
pikiripun, elinge ning ati, pan baliyar-baliyur, endi ta ing becikira
Pemabuk akan kehilangan keseimbangan batin, pikirannya tidak jelas, ingatannya goyang. Lalu, di mana kebaikannya?
25
Lan aja karem sireki, ing wanodya ingkang awon, lan aja mbuka wadi
siraku, ngarsaning pawestri tan wurung nuli corah, pan wus lumrahing
wanita.
Jangan pula kau menyukai wanita yang kotor, jangan pula kau
membuka rahasia di depan wanita sebab akan menjadi buah bibir.
Bukakankah begitu umumnya wanita
26
Tan bisa simpen wewadi, saking rupake ing batos, pan wus pinanci
dening Hyang agung, nitahken pawestri, apan iku kinarya, ganjaran marang
wong priya.
Tidak bisa menyimpan rahasia karena sempitnya hati. Sudah menjadi
kodrat dari Yang Mahaagung, menciptakan wanita sebagai hadiah kepada
para lelaki
27
Kabeh den padha nastiti, marang pitutur kang yektos, aja dumeh tutur
tanpa dapur, yen bakale becik, den anggo weh manfaat, ywa kaya Pucung
lan kaluwak.
Semuanya mesti waspada, jangan hanya karena nasihat sederhana.
Jika itu memang baik , maka dengarkanlah karena jika dilaksanakan
memberi manfaat., jangan seperti pucung dan kluwak. (Pucung lan kluwak
merupakan isyarat pola tembang berikutnya)
0 komentar:
Posting Komentar