PUPUH XI
ASMARANDANA
ASMARANDANA
01
Padha netepana ugi, kabeh parentahing syara, terusna lair batine,
salat limang wektu uga, tan kena tininggala, sapa tinggal dadi kupur,
yen misih remen neng praja.
Tetapkan juga seluruh perintah agama secara lahir batin. Sholat
lima waktu tidak boleh kau tinggalkan. Barang siapa yang meninggalkan
sholat akan menjadi kufur. Itupun jika kau masih mencintai kehidupan
02
Wiwitane badan iki, iya saking ing sarengat, anane Manusa kiya,
rukune Islam lelima, tan kerja tininggala, pan iku parabot agung,
mungguh uripe neng donya.
Badan ini pun bermula dari syariat, begitupun adanya manusia.
Kelima rukun Islam tidak boleh kau tinggalkan, bukankah itu semua
perangkat yang mulia bagi kehidupan manusia di dunia
03
Kudu uga den lakoni, rukun lelima punika, apantosa kuwasane, ning aja
tan linakwan, sapa tan ngalakanana, datan wurung nemu bebendu, mula
padha estokena.
Kelima rukun Islam itu harus kau laksanakan semampumu, namun
jangan sampai tidak kau laksanakan. Barang siapa yang tidak melaksanakan
akan mendapatkan hukuman, karenanya laksanakan
04
Parentahira Hyang Widdhi, kang dhawuh marang Nabiu’ullah, ing Dalil
Khadis enggone, aja padha sembrana, rasakna den karasa, Dalil Khadis
rasanipun, dimene padhang tyasira.
Segala perintah Yang Mahakuasa, sebagaimana yang disabdakan
Nabiullah, dalam dalil dan hadits, sangan sembarangan, rasakan sampai
kau merasakan. Camkan betrul-betul makna dalil dan hadits agar menerangi
hatimu
05
Nora gampang wong ngaurip, yen tan weruh uripira, uripe padha lan
kebo, angur kebo dagingira, khalal lamun pinangan, yen manungsa
dagingipun, pinangan pastine kharam.
Tidak mudah dalam menjalani kehidupan jika kau tidak mengetahui
hidupmu. Orang demikian seperti kerbau, bahkan kerbau masih lebih baik
karena dagingnya halal dimakan, tetapi daging manusia itu pasti haram
untuk dimakan
06
Poma-poma wekas mami, anak putu aja lena, aja katungkul uripe, lan
aja duwe kareman, banget paes neng dunya, siang dalu dipun emut, wong
urip manggih antaka.
Perhatikan sungguh-sungguh nasihatku, anak cucu jangan terlena,
jangan terlalu ingin memiliki perhiasan dunia. Siang malam ingatlah,
bahwa orang yang hidup akan menemui kematian
07
Lawan aja angkuh bengis, lengus lanas calak lancang, langar ladak
sumalonong, aja ngidak aja ngepak, lan aja siya-siya, aja jahil dhemen
padu, lan aja para wadulan.
Dan juga jangan kau bengis, angkuh, mudah tersinggung, pemarah,
bermulut lancing, tidak tahu tata karma galak, dan merendahkan orang
lain, gemar bertengkar, dan suka mengadu
08
Kang kanggo ing masa iku, priyayi nom kang den gulang, kaya kang wus
muni kowe, kudu lumaku kajinan, pan nora nganggo murwat, lunga mlaku
kudhung sarung, lumaku den dhodhokana.
Untuk masa sekarang, para priyayi muda biasa melakukan perbuatan
seperti itu, berjalan pun tidak dihormati karena tidak menggunakan
pertimbangan, berjalan pun dengan berkerudung sarung agar tidak dikenali
09
Ngandelaken satriyane, lamun ngatrah dinodokan, anganggoa jejeran, yen niyat lumaku namur, aja ndodokaken manusa
Perbuatan semacam itu tidak baik. Dapat dikatakan sebagai
kesatria yang tidak tahu adat dan hanya mengandalkan kesatriaannya.
Kalaupun ingin menyamar, jangan menyamar sebagai orang lain
10
Iku poma dipuneling, kaki marang ptituturingwang, kang wus muni buri
kuwe, yen ana ingkang nganggoa, cawangan wong mblasar, saking nora
ngrungu tutur, lebur tan dadi dandanan
Sesunguh-sungguhnya, ankku, ingatlah pesanku ini. Jika ada yang
melakukannya, maka ia menjadi orang yang tidak tahu aturan karena tidak
mendengarkan nasihat sehingga hancur tidak membawa manfaat
11
Barang gawe dipuneling, nganggoa tepa sarira, aparentah sabenere, aja
ambak kumawawa, amrih denwedenana. Dene ta kang wus linuhung , nggone
mengku marang bala
Segala perbuatan hendaknya diukur dengan diri sendiri. Berikan
perintah berdasarkan kemampuannya, jangan mentangmentang berkuasa agar
ditakuti. Bagi orang yang sempurna dalam memerintahkan bawahan
12
Prih wedi sarta asih, ggone mengku marang bala, den weruhana gawene,
den bias aminta-minta, karyane wadyanira, ing salungguh-lungguhipun, ana
karyane priyangga
Berupaya agar segan dan hormat, dalam memerintah bawahan,
tunjukan apa yang harus dikerjakan, jelaskan pekerjaan menurut tugas dan
tanggung jawabnya masing-masing
13
Sarta weruhana ing becik, gantungana ing patrapan, darapon pethel
karyane, dimene aja sembrana, denya nglakoni karya, ywa dumeh asih
sireku, yen leleda patrapana
Serta tunjukan pada hal-hal yang baik, berikan sanksi agar rajin
dan tidak sembarangan dalam melakukan pekerjaan. Sekalipun engkau
sayangi, jika ia teledor, jatuhkan hukuman
14
Iku uga dipun eling, kalamun mulyaning praja, mufa’ati mring wong
akeh, ing rina wengi tan pegat, nenedha mring Pangeran, luluse kraton
Sang Prabu, miwah arjaning negara.
Itu juga harus kau ingat, jika Negara sejahtera akan memberikan
manfaat terhadap orang banyak. Siang dan malam jangan sampai putus
memohon kepada Gusti Allah agar merestui raja dan ketentraman negara
15
Iku wewalesing batin, mungguh wong suwiteng Nata, ing lair setya
tuhu, kalawan nyandhang ing karsa, badan datan nglenggana, ing siyang
dalu pan katur, atur pati uripira.
Demikian itu balas budi secara batin bagi orang yang mengabdi
kepada raja, secara lahir setia dan menanti perintah raja, dirinya dan
hidup matinya ia pasrahkan, siang maupun malam
16
Gumantung karsaning Gusti, iku traping wadya setiya, nora kaya jaman
mangke, yen wus antuk palungguhan, trape kaya wong dagang, ngetung tuna
bathinipun, ing tyas datan pangrasa.
Bergantung pada kehendak raja itulah sikap bawahan yang setia,
tidak seperti jaman sekarang, jika sudah mendapatkan kedudukan,
tingkahnya sperti pedagang, yang diperhitungkan hanyalah untung dan
rugi, di hatinya tidak merasa
17
Awite dadi priyayi, sapa kang gawe ing sira, tan weling ing wiwitane,
amung weruh ing witira, dadine saking ruba, mulane ing batinipun,
pangetunge lir wong dagang.
Bagaimana awalnya sehingga menjadi pembesar, siapa yang
menjadikanmu demikian,sekalipun tak mengingat pada asal usulnya, pasti
dalam hatinya ia tahu mulainya. Ia mejadi pejabat karena suap, maka
perhitungannya seperti berdagang
18
Mung mikir gelise mulih, rerubanira duk dadya, ing rina wengi
ciptane, kepriye lamun bisaa, males sihing bandara, lungguhe lawan
tinuku, tan wurung angrusak desa.
Yang dipikirkan hanya sesegera mungkin kembali modal. Jika
demikian, bagaimana ia dapat membalas kebaikan majikannya karena
kedudukannya diperoleh dari hasil membeli sehingga ia berani merusak
desa
19
Pamrihe gelise bathi, nadyan besuk pinocota, picisku sok wusa mulih,
kepriye lamun tataa, polahe salang tunjang, padha kaya wong bebruwun,
tan ngetung duga prayoga.
Dengan harapan segera mendapatkan untun, g sekalipun besok
dipecat uangku sudah kembali. Bagaimana mungkin dapat tertib karena
perbuatannya tidak pantas, seperti orang jahat yang tidak
memperhitungakn kebaikan dan nalar
20
Poma padha dipun eling, nganggo syukur lawan lila, nrimaa ing
pepancene, lan aja amrih sarama, mring sedya nandhang karya, lan padha
amriha iku, harjane kang desa-desa.
Oleh karena itu ngatlah. Bersyukurlah jangan kau lupakan.
Terimalah keharusan dan jangan mengharapkan suap dari bawahan yang
melaksanakan tugas, sebaliknya berusahalah untuk menyejahterakan
desa-desa
21
Wong desa pan aja ngesthi, anggone anambut karya, sesawah miwah
tegale, nggaru maluku tetapa, aja den owah dimene, tulus nenandur
jagung, pari kapas lawan jarak.
Orang-orang desa jangan sampai kesulitan dalam mengarap lading,
bekerja, bersawah, bertani, dan membajak, jangan kau ganggu agar mereka
dapat terus menanamjagung, padi, kapas, dan jarak
22
Yen desa akeh wongneki, ingkang bathi pasthisira, wetune pajeg
undhake, dipun reh pamrihira, aja kongsi rekasa, kang wani kalah
rumuhun, beya kurang paringana.
Jika desa banyak penduduknya, yang neruntung tentu engkau, karena
mendapatkan pajak yang lebih. Oleh karena itu hati-hatilah dalam
mengatur jangan sampai menyusahkan, biarlah mengalah dulu, jika kurang
biaya, berilah
23
Kapriye gemahing bumi, sakehe kang desa-desa, salih bekel pendhak
epon, pametuhe jung sacacah, bektine karobelah, temahan desane suwung,
priyayi jaga pocotan
Namun bagaimana bumi dapat tentram jika pemimpinnya berganti
setiap hari Pon. Tanah satu jung diambil upeti seratus lima puluh
sehingga desa kosong karena berganti-ganti pemimpin
24
Poma aja anglakoni, kaya pikir kang mangkono, satemah lingsem dadine,
den sami angestakena, mring pitutur kang arja, nora cacad alanipun,
wong nglakoni kebecikan.
Sesungguh-sungguhnya jangan ada yang melakukan perbuatan itu
sebab pada akhirnya akan mempermalukan dirimu. Patuhilah nasihat yang
member kesejahteraan karena tidak ada jeleknya menjalankan kebaikan
25
Nonoman ing mengko iki, yen dituturi raharja, arang ingkang
ngrungokake, sinamur bari sembrana, ewuh yen nuruta, malah mudhar
pitutur, pangrasane pan wus wignya.
Para pemuda zaman sekarang ini jika dinasihati baik-baik jarang
ada yang mendengarkan seraya bercanda dan tidak ada yang meniru bahkan
ganti menasihati karena merasa sudah tahu
26
Aja na mangkono ugi, yen ana wong kang carita, rungokena saunine,
ingkang becik sireng gawa,bawungen ingkang ala, anggiten sajroning
kalbu, ywa nganggo budi nonoman.
Jangan ada yang bersikap seperti itu. Jika ada yang sedang
bercerita dengarkan sesuai dengan apa yang dikatakan, yang baik kau
ambil, yang tidak baik kau buang. Semua itu camkan dalam hatimu, jangan
biasakan bertindak sebagai pemuda (nonoman merupakan isyarat pola
tembang berikut, yaitu sinom).
0 komentar:
Posting Komentar